Femme fatale (Fransızca telaffuzu: /fam faˈtal/ anlamı, ölümcül kadın), ilişkiye girdiği erkeklere sonunda büyük sıkıntılar yaşatan çekici ve baştan çıkarıcı kadın. Fransızcada "felakete neden olan kadın" anlamına gelir. Edebiyatta, sinemada ve güncel olayların aktarımında genelde cinsel açıdan tatmin olmaz azgın bir kadın olarak tasvir edilir.
Femme fatale tiplemesi, şu veya bu şekilde, bütün kültürlerin efsanelerinde ve folklorunda yer etmiş. Tarihin kaydettiği ilk örnekleri arasında, Sümer tanrıçası İştar ve Tevrat'ta yer alan Havva, Lilith, Delilah ve Lou Andreas-Salomé sayılır. 19. yüzyıldan itibaren, yükselen burjuvazinin ahlaki değerler anlayışı içinde, Batı kültüründe daha sık rastlanıyor. Tiplemenin örnekleri Oscar Wilde, Edvard Munch, Gustav Klimt gibi sanatçıların eserlerinde mevcuttur. Kadın hakları hareketinin gelişmesiyle, ve muhtemelen bu harekete burjuvazinin bir tepkisi ve korkularının bir ifadesi olarak, femme fatale tiplemesi dimağlarda daha da geniş yer etmeye başlamış, daha da fazla sayıda örnek yaratılmış. Edebiyat ve resimle başlayan vurgu, sinemanın ortaya çıkması ve gelişmesiyle bu sanat dalına da taşınmış.
Anadolu Türklerinin folklorunda da yer etmiş Albıs da bir çeşit femme fatale olarak değerlendirilebilir. Türkiye'de özellikle Elazığ, Kahramanmaraş, Çukurova, Manisa ve Muğla'da canlı kalmış albıs inancı içinde, öncelikle lohusa dönemi yaşayan kadınlara ve bebeklerine musallat olmakla birlikte, genç kızlara, atlara ve nihayet erkeklere geleni de vardır. Sarışın ve güzel bir genç kadın görünümünde gelen Sarı albıs; şehvetli, çekici bir kadındır ve Sarıhummaya neden olur.
Anglo-Sakson kültüründeki femme fatale tiplemelerinin kökenlerinde genelde bir yabancılık unsuru bulunur. Femme fatale bu çerçevede bir tür cinsel vampir olarak tasvir edilir. Nitekim, günümüz söyleminde iki tanım arasında derece farkı yerleşmiş olsa da, İngilizce'de femme fatale evvelce "vamp" şeklinde tanımlanıyordu. Femme fatale, karanlık şehvet arzuları ile ağlarına düşürdükleri ve kendilerine aşık ettikleri erkeklerin erkekliğini, kişiliğini, maddi varlıklarını, toplumsal itibarlarını sömürerek çökertirler. Bu erkekler, kadın tarafından içlerinde ve dışlarında hiçbir şey kalmayacak hale getirildiklerinde bir köşeye atılırlar. 20. yüzyıl başlarına ait femme fatale (vamp) tiplemesinin iyi bir örneği, Britanyalı yazar Lawrence Durrell'ın "İskenderiye Dörtlüsü" adlı roman serisindeki (The Alexandria Quartet) Justine (1957) karakteridir.
Erkeğin femme fatale tiplemesine dönük yaklaşımında çeşitli farklar bulunmaktadır. Bir anlamda, femme fatale'nin zıt kutbunda, hayatını kadınları sıfırlamaya adamış erkek tipi de mevcuttur. İyi bir örneği Uğultulu Tepeler'deki Heathcliff karakteridir. Amerikalı yazar J.D. Salinger'in tek bir iyi roman (Çavdar Tarlasında Saklambaç) ve birkaç iyi hikâye çıkarabilmek için, birçok kadının kişiliğini ve varlığını bilinçli ve sistemli olarak sömürdüğü iddia edilir. Bir başka erkek tipi ise, bile bile lades mantığıyla ve iflah olmaz bir şekilde femme fatale'lere yönelir.
Öte yandan, her kadının erkekler ile ilişkilerinde cinselliği kullanış tarzı ve yoğunluğu, kendi içinde ve zamana ve şartlara bağlı olan unsurlar da dahil olmak üzere, değişebilmektedir.
Günümüzdeki femme fatale örnekleri arasında Nikita, Moulin Rouge, Femme Fatale filmleri, ve pek çok video oyununda yer alan karakterler sayılabilir (örneğin, dolaylı şekilde, Lara Croft).
Sinema tarihinin en ünlü femme fatale karakteri ise diğer femme fatale rollerinde de göze çarpan Rita Hayworth tarafından canlandırılan aynı isimli filmdeki Gilda karakteridir. Rita Hayworth Salome filminde veya Şangaylı Kadın filmindeki kadın karakterlerinin çok ötesinde, kara film janrında ön plana çıkan ve film tarihi boyunca birçok filmin gönderme yapmasına ya da filmi aynen veya kısmen taklit etmesine yol açan bir figür sergilemiştir. Tek eldivenini çıkararak dans ettiği ve put the blame on mame adlı, her kabahati kadınlarda bulan erkeklerle dalga geçen bir şarkıyı söylediği sahne, genelde femme fatale'e örnek olarak gösterilir.
Yazılı Sanatta Famme Fatale Karakterleri:
Poison Ivy - Zehirli Sarmaşık; (Batman çizgiromanının karakterlerlerinden)
Catwoman - Kedi Kadın; lakaplarından biri feline fataledir (kedi türü "feline"den kelime oyunu) (Batman çizgiromanının karakterlerlerinden)
BloodRayne; (aynı ismi taşıyan bilgisayar oyunundan uyarlanan 2005 Amerikan yapımı bir vampir filminin ana karakteri)
Ada Wong; (ilk olarak resident evil 2'de çıkan bilgisayar oyunu karakteri)
Morrigan Aensland; (Darkstalkers dövüş oyunu serisinin karakteridir)
Carmen; (Fransız besteci Georges Bizet'nin, Fransız yazar Prosper Mérimée'nin Carmen adlı kısa romanından esinlendiği 4 perdelik Opera eserinin ana karakteri)
Circe - "Kirke"; (Yunan mitolojisinde büyücü tanrıça)
Hürrem Sultan; (renkli hayatı ile efsaneleşmiş; entrikaları, zekası, cesareti ve ihtiraslarıyla ün salmış Osmanlı Hanım Sultanı'dır)
Medea, (Midia, Medea ya da Medeia, Yunan mitolojisinde Lazların Kralı Aietes'in kızı Güneş soylu Kolkhis prensesi. Antik dünyanın en büyük büyücülerinden biri, ilaç ve zehir yapım ustasıdır. Yer ve Ay Tanrıçası olarak da tapınım görmüştür. En bilinen fiziksel özelliği gözlerinin açık renkli ve parlak olmasıdır. Karakteristik özelliği ise öfkelendiğinde korkutucu bir kişiliğe bürünmesidir)
Mitolojik Famme Fatale Karakterleri:
Lilith, (Musevilik ve Hıristiyanlık apokrif inançlarında Âdem'in ilk eşidir. Talmud'da yer alan Yaradılış bölümünün 1. Bab'ında Âdem ile beraber bir dişi yaradıldığından, 2. Bölümde ise Âdem'in kaburga kemiğinden bir dişi yaratıldığı yazılıdır.)
Calypso, (Homeros'un Odysseia destanında adı geçen gizemli tanrıça. Adı Yunanca gizlemek anlamına gelen kalyptein den türetilmiştir)
Morgan le Fay, (Kral Arthur'un kız kardeşi ve Avalon'un leydilerindendir. Morgaine olarak da bilinir. Hakkında yazılmış ve söylenmiş pekçok rivayet vardır ve bunların en başında cadı olduğu ileri sürülür. Bütün bunların temelinde, Britanya'da yaşadığı dönemde Hristiyanlığın çok hızlı benimsenmesi, yaygınlaşması sırasında paganlığı savunması ve önde gelen temsilcisi olmasıdır.)
Anglo-Sakson kültüründeki femme fatale tiplemelerinin kökenlerinde genelde bir yabancılık unsuru bulunur. Femme fatale bu çerçevede bir tür cinsel vampir olarak tasvir edilir. Nitekim, günümüz söyleminde iki tanım arasında derece farkı yerleşmiş olsa da, İngilizce'de femme fatale evvelce "vamp" şeklinde tanımlanıyordu. Femme fatale, karanlık şehvet arzuları ile ağlarına düşürdükleri ve kendilerine aşık ettikleri erkeklerin erkekliğini, kişiliğini, maddi varlıklarını, toplumsal itibarlarını sömürerek çökertirler. Bu erkekler, kadın tarafından içlerinde ve dışlarında hiçbir şey kalmayacak hale getirildiklerinde bir köşeye atılırlar. 20. yüzyıl başlarına ait femme fatale (vamp) tiplemesinin iyi bir örneği, Britanyalı yazar Lawrence Durrell'ın "İskenderiye Dörtlüsü" adlı roman serisindeki (The Alexandria Quartet) Justine (1957) karakteridir.
Erkeğin femme fatale tiplemesine dönük yaklaşımında çeşitli farklar bulunmaktadır. Bir anlamda, femme fatale'nin zıt kutbunda, hayatını kadınları sıfırlamaya adamış erkek tipi de mevcuttur. İyi bir örneği Uğultulu Tepeler'deki Heathcliff karakteridir. Amerikalı yazar J.D. Salinger'in tek bir iyi roman (Çavdar Tarlasında Saklambaç) ve birkaç iyi hikâye çıkarabilmek için, birçok kadının kişiliğini ve varlığını bilinçli ve sistemli olarak sömürdüğü iddia edilir. Bir başka erkek tipi ise, bile bile lades mantığıyla ve iflah olmaz bir şekilde femme fatale'lere yönelir.
Öte yandan, her kadının erkekler ile ilişkilerinde cinselliği kullanış tarzı ve yoğunluğu, kendi içinde ve zamana ve şartlara bağlı olan unsurlar da dahil olmak üzere, değişebilmektedir.
Günümüzdeki femme fatale örnekleri arasında Nikita, Moulin Rouge, Femme Fatale filmleri, ve pek çok video oyununda yer alan karakterler sayılabilir (örneğin, dolaylı şekilde, Lara Croft).
Sinema tarihinin en ünlü femme fatale karakteri ise diğer femme fatale rollerinde de göze çarpan Rita Hayworth tarafından canlandırılan aynı isimli filmdeki Gilda karakteridir. Rita Hayworth Salome filminde veya Şangaylı Kadın filmindeki kadın karakterlerinin çok ötesinde, kara film janrında ön plana çıkan ve film tarihi boyunca birçok filmin gönderme yapmasına ya da filmi aynen veya kısmen taklit etmesine yol açan bir figür sergilemiştir. Tek eldivenini çıkararak dans ettiği ve put the blame on mame adlı, her kabahati kadınlarda bulan erkeklerle dalga geçen bir şarkıyı söylediği sahne, genelde femme fatale'e örnek olarak gösterilir.
Yazılı Sanatta Famme Fatale Karakterleri:
Poison Ivy - Zehirli Sarmaşık; (Batman çizgiromanının karakterlerlerinden)
Catwoman - Kedi Kadın; lakaplarından biri feline fataledir (kedi türü "feline"den kelime oyunu) (Batman çizgiromanının karakterlerlerinden)
BloodRayne; (aynı ismi taşıyan bilgisayar oyunundan uyarlanan 2005 Amerikan yapımı bir vampir filminin ana karakteri)
Ada Wong; (ilk olarak resident evil 2'de çıkan bilgisayar oyunu karakteri)
Morrigan Aensland; (Darkstalkers dövüş oyunu serisinin karakteridir)
Carmen; (Fransız besteci Georges Bizet'nin, Fransız yazar Prosper Mérimée'nin Carmen adlı kısa romanından esinlendiği 4 perdelik Opera eserinin ana karakteri)
Circe - "Kirke"; (Yunan mitolojisinde büyücü tanrıça)
Hürrem Sultan; (renkli hayatı ile efsaneleşmiş; entrikaları, zekası, cesareti ve ihtiraslarıyla ün salmış Osmanlı Hanım Sultanı'dır)
Medea, (Midia, Medea ya da Medeia, Yunan mitolojisinde Lazların Kralı Aietes'in kızı Güneş soylu Kolkhis prensesi. Antik dünyanın en büyük büyücülerinden biri, ilaç ve zehir yapım ustasıdır. Yer ve Ay Tanrıçası olarak da tapınım görmüştür. En bilinen fiziksel özelliği gözlerinin açık renkli ve parlak olmasıdır. Karakteristik özelliği ise öfkelendiğinde korkutucu bir kişiliğe bürünmesidir)
Mitolojik Famme Fatale Karakterleri:
Lilith, (Musevilik ve Hıristiyanlık apokrif inançlarında Âdem'in ilk eşidir. Talmud'da yer alan Yaradılış bölümünün 1. Bab'ında Âdem ile beraber bir dişi yaradıldığından, 2. Bölümde ise Âdem'in kaburga kemiğinden bir dişi yaratıldığı yazılıdır.)
Calypso, (Homeros'un Odysseia destanında adı geçen gizemli tanrıça. Adı Yunanca gizlemek anlamına gelen kalyptein den türetilmiştir)
Morgan le Fay, (Kral Arthur'un kız kardeşi ve Avalon'un leydilerindendir. Morgaine olarak da bilinir. Hakkında yazılmış ve söylenmiş pekçok rivayet vardır ve bunların en başında cadı olduğu ileri sürülür. Bütün bunların temelinde, Britanya'da yaşadığı dönemde Hristiyanlığın çok hızlı benimsenmesi, yaygınlaşması sırasında paganlığı savunması ve önde gelen temsilcisi olmasıdır.)
